New books in Neoplatonism, spring 2017

Several juicy titles in Neoplatonic Studies are popping up for 2017 already. One is a promising-looking set of studies on Byzantine Perspectives on Neoplatonism, which includes a number of papers on Proclus, Plethon, and the reception of Neoplatonic texts in the Byzantine world. The other is the latest installment in Cambridge UP's series of new translations of Proclus' Commentary on Plato's 'Timaeus': "Volume 6. Book 5: Proclus on the Gods of Generation and the Creation of Humans." These translations - and esp. their introductions and notes - have become indispensible resources for scholars working on Neoplatonism.

VIA: AncientEsotericism.org :: Network for the Study of Esotericism in Antiquity

ΤΖΟΡΝΤΑΝΟ ΜΠΡΟΥΝΟ: Η ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΦΩΣΚΟΥΣΑΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Χάλκινο άγαλμα του Τζορντάνο Μπρούνο στην πλατεία
Κάμπο ντε Φιόρι της Ρώμης.

Ο Τζορντάνο Μπρούνο γεννήθηκε το 1548 στη Νόλα, μια μικρή πόλη στους πρόποδες του Βεζούβιου. Εισήχθη στο Τάγμα των Δομινικανών το 1563, αλλά το 1576 κατηγορήθηκε ως αιρετικός και εγκατέλειψε το δομινικανό σχήμα. Έπειτα άρχισε μια ζωή περιπλάνησης σε όλη την Ευρώπη. Αρχικά μετέβη στη Γενεύη, την οποία εγκατέλειψε σύντομα, καθώς δεν ήταν αρεστός στους Καλβινιστές. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Τουλούζη για δύο χρόνια, όπου έδινε διαλέξεις, για να καταλήξει στο Παρίσι γύρω στο 1581. Εκεί εκφώνησε δημόσιες ομιλίες, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του βασιλιά Ερρίκου Γ’, και δημοσίευσε δύο βιβλία για την τέχνη της μνήμης, στα οποία παρουσιάζεται ως μάγος: «Περί των σκιών των ιδεών» (1582) και «Η επωδή της Κίρκης» (1582).

Το έργο «Περί των σκιών των ιδεών», που είναι αφιερωμένο στον Γάλλο βασιλιά, περιέχει έναν διάλογο ανάμεσα στον Philothimus της Νόλα (1) και στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, διά του οποίου ο τελευταίος παραδίδει μια νέα φιλοσοφία και τέχνη στον συνομιλητή του. Ειδικότερα, πρόκειται περί ενός βιβλίου για τη μαγεία. Οι «σκιές των ιδεών» είναι τα ίχνη τους στον υλικό κόσμο, όπως λέει ίδιος ο φιλόσοφος: «μία ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στο σκοτάδι της άγνοιας και το φως της σοφίας». Το θέμα του βιβλίου αφορά κυρίως την τέχνη της μνήμης. Η αρχή της τέχνης αυτής είναι απλή και στηρίζεται στη σύνδεση γραμμάτων και λέξεων με εικόνες. Σήμερα αναφέρεται ως «μνημοτεχνική», όντας ένας ασήμαντος τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην εποχή όμως πριν την τυπογραφία, μία εξασκημένη μνήμη ήταν ζωτικής σημασίας.

Το σύστημα αποτελείται από τροχούς και λειτουργεί μέσω της αναλογίας: οι εικόνες του ανώτερου κόσμου, όπως θεοτήτων, ιερών και διάσημων προσώπων του παρελθόντος, αντιστοιχούν σε έννοιες και πράγματα από τον κατώτερο κόσμο. Για παράδειγμα, ο Οσιρις συνδέεται με την καλλιέργεια της γης, ο Τριπτόλεμος είναι ο εφευρέτης της σποράς, ο Ιωάννης Βαπτιστής παραπέμπει στο βάπτισμα, και ο Αβραάμ στην περιτομή. Το πλήρες σύστημα αποτελείται από πέντε ομόκεντρους τροχούς που περιστρέφονται ανεξάρτητα, διαθέτοντας ο καθένας 30 τμήματα, τα οποία υποδιαιρούνται σε άλλα πέντε, ώστε συνολικά ο κάθε τροχός αριθμεί 150. Τα 30 τμήματα αντιστοιχούν το καθένα σε ένα γράμμα της λατινικής και ορισμένα της ελληνικής και της εβραϊκής, ενώ οι πέντε υποδιαιρέσεις αντιστοιχούν σε πέντε φωνήεντα.

Ο κάτοχος αυτού του συστήματος ανυψωνόταν πάνω από τον χρόνο και προσπαθούσε να κατανοήσει  όλο το σύμπαν, τη φύση και την ιστορία της ανθρωπότητας. Η Φράνσες Γέητς υποστήριξε ότι η αιτία για την οποία το μνημοτεχνικό σύστημα του Μπρούνο έχει ιδιαίτερη σημασία είναι οι αναφορές στα «Ερμητικά Κείμενα», ιδιαίτερα στο σημείο όπου ο μυημένος συνειδητοποιεί το όφελος που αποκόμισε από τον καθοδηγητή Ποιμάνδρη:

«Αν δεν εξισώσεις τον εαυτό σου με τον θεό, δεν θα κατανοήσεις τον θεό: διότι το όμοιο γίνεται κατανοητό με το όμοιο. Αύξησε τον εαυτό σου σε μέγεθος χωρίς μέτρο, βγες από το σώμα, ύψωσε τον εαυτό σου έξω από τον χρόνο, γίνε Αιωνιότητα, τότε θα κατανοήσεις τον θεό. Πίστεψε ότι τίποτε δεν είναι αδύνατο για εσένα, σκέψου τον εαυτό σου αθάνατο και ικανό να κατανοήσεις τα πάντα, όλες τις τέχνες, τις επιστήμες και τη φύση κάθε ζωντανού όντος. Υψώσου ψηλότερα από το πιο υψηλό ύψος, και κατέβα χαμηλότερα από κάθε βάθος. Με τις αισθήσεις σου γνώρισε κάθε πλάσμα της δημιουργίας, της φωτιάς, του νερού, του ξηρού και του υγρού, φαντάσου ότι βρίσκεσαι παντού, στη γη, στη θάλασσα, στον ουρανό, ότι δεν γεννήθηκες ακόμη στην κοιλιά της μητέρας σου, όντας νέος, γέρος, νεκρός, πέραν του θανάτου. Αν κατανοήσεις τα πάντα μεμιάς, χρόνους, τόπους, πράγματα, ποιότητες, ποσότητες, τότε θα κατανοήσεις τον θεό» (2).

Καταγράφοντας στη μνήμη τις μαγικές εικόνες των ουρανών, που είναι σκιές σε σχέση με τις ιδέες του θεϊκού νου από τον οποίο εξαρτώνται όλα τα πράγματα εδώ κάτω, ο Μπρούνο ήλπιζε να βιώσει την αιγυπτιακή εμπειρία και να αποκτήσει θεϊκές δυνάμεις, ώστε να συλλάβει πέραν της πολλαπλότητας την επιφώσκουσα ενότητα.

Αργότερα, ο Μπρούνο ταξίδεψε στην Αγγλία, συγγράφοντας έργα για την αλχημεία, αλλά και άλλα που θεωρούνται ηθικά και φιλοσοφικά. Τα τελευταία, σύμφωνα με τη Γέητς, σχετίζονται με την ερμητική θρησκευτική αποστολή του, δηλαδή με τον στόχο του να αποκαταστήσει τη θρησκεία του Αιγύπτιου Ασκληπιού. Σε αυτά, ανήκουν κυρίως ο ηθικός διάλογος με τίτλο «Η εκδίωξη του θριαμβεύοντος θηρίου» (1584) και ο φιλοσοφικός διάλογος που τιτλοφορείται «Το Δείπνο της Τετάρτης των Τεφρών» (1584). Στον δεύτερο, ο συγγραφέας επαινεί ιδιαίτερα τον Κοπέρνικο, στην ηλιοκεντρική θεωρία του οποίου ανακαλύπτει την αλήθεια του Ερμή του Τρισμέγιστου, αφού στον «Ασκληπιό» αναφέρεται ότι ο ήλιος είναι ο ορατός θεός.

Η αλήθεια που ανακάλυψε ο Μπρούνο δεν ήταν ούτε καθολική ούτε προτεσταντική, αλλά αιγυπτιακή και μαγική. Ο ίδιος ανακήρυξε τον εαυτό του μάγο και προφήτη. Αλλο έργο του, στο οποίο εμφανίζεται ως αναγεννησιακός μάγος, είναι «Η Καβαλά του Πηγάσου» (1585), όπου αναπτύσσει τον ερμητισμό σε σχέση με την εβραϊκή μαγεία. Στο έργο που δημοσίευσε στην Αγγλία το 1585, με τίτλο «Για το ηρωικό πάθος», υμνεί τη νοητή ομορφιά που συμβολίζει η Αφροδίτη, προς την οποία έλκεται η ψυχή, ώστε ο άνθρωπος να γίνει magnum miraculum.

Ο Μπρούνο μετέβη για δεύτερη φορά στο Παρίσι και διέμεινε στη Γερμανία επί δύο έτη (1586-88) ασχολούμενος με τη διδασκαλία, ενώ για έξι μήνες επισκέφθηκε την Αυλή του αυτοκράτορα Ροδόλφου Β’ στην Πράγα. Ακόμη, αφού πέρασε από τη Φρανκφούρτη το 1590-91, κατευθύνθηκε στην Ελβετία, όπου πλησίον της τοποθεσίας Ελγκ, στη Ζυρίχη, συνάντησε ένα μυστηριώδες πρόσωπο, ονόματι Χάιντσελ, που ενδιαφερόταν για την αλχημεία και για ποικίλα θέματα του αποκρυφισμού και της μαγείας. Με τον Χάιντσελ έμεινε μερικούς μήνες και συνέγραψε, το 1591, το έργο «Σύνθεση εικόνων, σημείων και ιδεών». Αυτό ήταν το τελευταίο βιβλίο που δημοσίευσε.

Υστερα από αυτήν την περιπλάνηση, ο Μπρούνο επέστρεψε στην Ιταλία, εμφανιζόμενος στη Βενετία το 1592. Αυτή αποδείχθηκε μια μοιραία κίνηση, διότι –αν και πίστευε ότι θα συνέχιζε τη σταδιοδρομία του ατιμώρητα, και ήταν φίλα προσκείμενος στον Καθολικισμό– οι ανατρεπτικές τάσεις του αντιμετωπίστηκαν με ακραία εχθρότητα, παρερμηνεύθηκαν και τελικά τον οδήγησαν στην καταδίκη και στην εκτέλεσή του από την Ιερά Εξέταση το έτος 1600. Σύμφωνα με τη θέση της Γέητς, δεν ήταν το δόγμα του Μπρούνο για τους άπειρους κόσμους του σύμπαντος, η ηλιοκεντρική θεωρία του ή άλλες επιστημονικές θέσεις που οδήγησαν στην καταδίκη του, αλλά το γεγονός ότι υποστήριξε έναν θρησκευτικό συγκρητισμό. Το θέμα όμως δεν ήταν μόνο αυτό, διότι η Καθολική Εκκλησία θα μπορούσε να ελέγξει και να αφομοιώσει τις συγκρητικές θρησκευτικές τάσεις. Ακόμη και ο Μαρσίλιο Φιτσίνο και ο Πίκο ντε λα Μιράντολα, οι οποίοι προέβησαν σε μια προσπάθεια αναθεώρησης του Χριστιανισμού με βάση νεοπλατωνικές και ερμητικές αντιλήψεις, προϋπέθεταν, όπως και ο Μπρούνο, την πρωτοκαθεδρία της Καθολικής Εκκλησίας. Ως μια άλλη αιτία, μπορεί να θεωρηθεί πιθανότατα η έξαψη και το πάθος με τα οποία υπερασπίστηκε τις απόψεις του. Τελικά, ο εξόφθαλμος τρόπος με τον οποίο αναιρούσε στα έργα του τα δόγματα της χριστιανικής Εκκλησίας, υποκαθιστώντας τα με την αιγυπτιακή μαγεία, υπήρξε καθοριστικός για την καταδίκη του.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Κατά την Αγγλίδα ιστορικό Φράνσες Γέητς, το όνομα Philothimus παραπέμπει στον Φιλόθεο ή τον Θεόφιλο. Επίσης, ο Μπρούνο στην ηλικία των δεκαπέντε ετών –πριν εισέλθει στο Τάγμα των Δομινικανών– είχε λάβει μαθήματα λογικής και διαλεκτικής στη Νάπολη από τον μοναχό Θεόφιλο του Βαράνο, του Τάγματος των Αυγουστινιανών, ειδικό στον αριστοτελισμό. Το όνομα Νόλα αναφέρεται στον τόπο καταγωγής του Μπρούνο. Βλ. F. Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο 1964, σ. 194.

2. I. Rameli (επιμ.), Corpus Hermeticum, Βompiani, Μιλάνο 2006, σσ. 312-314.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1)  Bonardel F.: LE VOIE HERMETIQUE, Editions Dervy, Παρίσι 2011.

(2)  Broek R. van de – Wouter J. H.: GNOSIS AND HERMETICISM FROM ANTIQUITY TO MODERN TIMES, State University of New York Press, Νέα Υόρκη 1998.

(3)  Ebeling F.: THE SECRET HISTORY OF HERMES OF TRISMEGISTUS. HERMETISM FROM ANCIENT TO MODERN TIMES, Cornell University Press, Λονδίνο 2007.

(4)  Faivre A.: THE ETERNAL HERMES. FROM GREEK GOD TO ALCHEMICAL MAGUS, Phanes Press, Μίσιγκαν 1995.

(5)  Yates F. A.: THE ART OF MEMORY, Routledge, Λονδίνο/Νέα Υόρκη 1966.

(6)  Πελεγρίνης Θ. Ν.: ΜΑΓΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997.

Proclus and his Legacy

Layne, Danielle - Butorac, David D. (eds), Proclus and his Legacy, Walter De Gruyter, Berlin - New York 2017, pp. 449.

 Aims and Scope

This volume investigates Proclus' own thought and his wide-ranging influence within late Neoplatonic, Alexandrine and Byzantinian philosophy and theology. It further explores how Procline metaphysics and doctrines of causality influence and transition into Arabic and Islamic thought, up until Richard Hooker in England, Spinoza in Holland and Pico in Italy. John Dillon provides a helpful overview of Proclus' thought, Harold Tarrant discusses Proclus' influence within Alexandrian philosophy and Tzvi Langermann presents ground breaking work on the Jewish reception of Proclus, focusing on the work of Joseph Solomon Delmedigo (1591-1655), while Stephen Gersh presents a comprehensive synopsis of Proclus' reception throughout Christendom. The volume also presents works from notable scholars like Helen Lang, Sarah Wear and Crystal Addey and has a considerable strength in its presentation of Pseudo-Dionysius, Proclus' transmission and development in Arabic philosophy and the problem of the eternity of the world. It will be important for anyone interested in the development and transition of ideas from the late ancient world onwards.

New Book: All from One. A Guide to Proclus

All From One: A Guide to Proclus, edited by Marije Martijn and Pieter D’Hoine. Oxford: Oxford University Press, 2017.

The following description is from Oxford's website - see here for more, including TOC.

Proclus (412-485 A.D.) was one of the last official "successors" of Plato at the head of the Academy in Athens at the end of Antiquity, before the school was finally closed down in 529. As a prolific author of systematic works on a wide range of topics and one of the most influential commentators on Plato of all times, the legacy of Proclus in the cultural history of the west can hardly be overestimated.

This book introduces the reader to Proclus' life and works, his place in the Platonic tradition of Antiquity, and the influence his work exerted in later ages. Various chapters are devoted to Proclus' metaphysical system, including his doctrines about the first principle of all reality, the One, and about the Forms and the soul. The broad range of Proclus' thought is further illustrated by highlighting his contribution to philosophy of nature, scientific theory, theory of knowledge, and philosophy of language. Finally, also his most original doctrines on evil and providence, his Neoplatonic virtue ethics, his complex views on theology and religious practice, and his metaphysical aesthetics receive separate treatments.

This book is the first to bring together the leading scholars in the field and to present a state of the art of Proclean studies today. In doing so, it provides the most comprehensive introduction to Proclus' thought currently available.

Via: AncientEsotericism.org :: Network for the Study of Esotericism in Antiquity.

Ο ΑΣΥΓΚΡΑΤΗΤΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ

Ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός χαριτολογεί αποκαλώντας τον φιλόσοφο «δυσκράτητο» (δύσκολα συγκρατείται, περίπου ασυγκράτητο!): «Δύο ταύτα δυσκράτητα: Θεός και άγγελος∙ και το τρίτον φιλόσοφος, άυλος εν ύλη, εν σώματι απερίγραπτος, επί γης ουράνιος, εν πάθεσιν απαθής, πάντα ηττώμενος πλην φρονήματος, νικών τω νικάσθαι τους κρατείν νομίζοντας».

Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος 26, 13: PG 35, 1245B. 

Wendt on Marx-Wolf

BMCR has just published Heidi Wendt's review of Heidi Marx-Wolf, Spiritual Taxonomies and Ritual Authority: Platonists, Priests, and Gnostics in the Third Century C.E. Divinations: Rereading Late Ancient Religion. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2016. Pp. ix, 216. ISBN 9780812247893. $55.00. Marx-Wolf's book is a must-read for students of third-century Platonism, particularly as regards demonology and theurgy. Check out the review here.

Via AncientEsotericism.org :: Network for the Study of Esotericism in Antiquity

Ο δραστήριος και ευφυής λαός των Ελλήνων κατά τον Αριστοτέλη

Προτομή του Αριστοτέλη, μαρμάρινο
ρωμαϊκό αντίγραφο ενός μπρούτζινου έργου του Λύσιππου.
Εθνικό Μουσείο Ρώμης, Παλάτσο Αλτέμπς.

Επ’ ευκαιρία του εορτασμού του 2016 ως Παγκόσμιου Έτους Αριστοτέλη, με συμπλήρωση 2.400 χρόνων από τη γέννηση του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου, ας μνημονευθεί κάτι που σημειώνει σε ένα από τα πρωιμότερα βιβλία των Πολιτικών, αναφορικά με τους πολίτες των διαφόρων περιοχών της βόρειας Δύσης και της Ανατολής, σε σύγκριση με τους Έλληνες. (Το υλικό άντλησε από τον συγγραφέα της πραγματείας Περί αέρων, υδάτων, τόπων, ο οποίος κάνει λόγο για την επίδραση του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση των εθνικών διαφορών): «Οι λαοί των ψυχρών περιοχών και της Ευρώπης είναι δραστήριοι και αποφασιστικοί, αλλά προικισμένοι με λιγότερη νοημοσύνη και επιδεξιότητα. Γι’ αυτό διατηρούν περισσότερο χρόνο την ελευθερία τους, αλλά δεν συγκροτούν κράτη και δεν είναι ικανοί να κυριαρχήσουν στους γείτονές τους. Οι ασιατικοί λαοί είναι ευφυείς και επιδέξιοι, αλλά είναι αδρανείς∙ γι’ αυτό παραμένουν διαρκώς καταπιεσμένοι και υπόδουλοι. Ο λαός των Ελλήνων, από άποψη χώρου, κατέχει μια ενδιάμεση θέση, γι’ αυτό και έχει κάτι και από τους δύο προηγούμενους, γιατί είναι τόσο δραστήριος, όσο και ευφυής. Γι’ αυτό διατηρεί την ελευθερία του, είναι καλά οργανωμένος πολιτικά και είναι σε θέση να κυριαρχεί σε όλους, όταν τελεί υπό ενιαίο πολίτευμα».

Κ. Σπ. Στάϊκος, Αριστοτέλους Βιβλιοθήκη. Η σπουδαιότερη συλλογή βιβλίων που συγκροτήθηκε ποτέ, εκδ. Άτων, Αθήνα 2015, 160-61.   

First issue of Gnosis: Journal for Gnostic Studies Published

The theme of the issue is "Gnostic Countercultures," with a slew of papers on Gnosticism (sensu lato) and transgression. Topics covered range from ancient Gnostic sources to Neoplatonic theurgy, the modern reception-history of Gnostic themes, Gnostic fiction (even in graphic novels), and American Hoodoo. The table of contents can be found here.

Via AncientEsotericism.org :: Network for the Study of Esotericism in Antiquity.

New translation of Calcidius

Medieval manuscript of Calcidius' Latin
translation of Plato's Timaeus.

John Magee's new translation of the fourth-century Latin commentary of Calcidius on Plato's Timaeus has now appeared, courtesy of Harvard University Press. Check it out here. This should be a very useful resource for anybody tangling with ancient philosophy.

More details from HUP: "Until the Renaissance, the work of Calcidius offered the medieval West almost the only direct access to Plato’s corpus not dispersed in fragments. In the 4th century CE, Calcidius translated into Latin an important section of Plato’sTimaeus, complemented by extensive commentary and organized into coordinated parts. The first part is broadly devoted to the architecture of the world, to its intelligible structure. The second delves into the nature of the living creatures that inhabit it. This basic division subsequently informed the sense of macrocosm and microcosm—of the world and our place in it—which is prevalent in western European thought in the Middle Ages. At the same time, this medieval volume altered perspectives on Plato by drawing on other philosophical traditions, particularly the Stoic and Peripatetic, while including Judeo-Christian cosmology and anthropology. The present edition provides the first English translation of Calcidius’s work."

Divination & Theurgy in Neoplatonism

A new book is out which may be of interest to readers which examines divination and theurgy in Neoplatonism. The book is authored by Crystal Addey and a full review (by Ilinca Tanaseanu-Doebler) was recently posted at the Bryn Mawr Classical Review.

Here is a brief excerpt of the review:

"The study offers a good overview of the ongoing discussion about ritual and religion in early Neoplatonism. Its perspective offers a fresh approach to the general question of theurgy and philosophy by focusing on a specific complex of ritual practices. Thus, it enables a more nuanced discussion and a better understanding of the detailed workings of Neoplatonic discourse on rituals."

Via AncientEsotericism.org :: Network for the Study of Esotericism in Antiquity