Review by: Katelis Viglas
Ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Σορβόννης Émile Brehier συνέγραψε τη μονογραφία του για τον Πλωτίνο (La philosophie de Plotin, Bibliothèque de la Revue des Cours et Conférences, Boivin, Paris 1928), όταν είχε ήδη γίνει γνωστός από άλλες μελέτες του, ενώ είχε δημοσιεύσει από τις εκδόσεις Budé το πλήρες έργο του φιλοσόφου, Ἐννεάδες. Το έργο του Πλωτίνου συμπυκνώνει, γραμμένο στον 3ο αι. μ.Χ., παράδοση 800 χρόνων ελληνικής φιλοσοφίας, ενώ ιδρύει ένα νέο φιλοσοφικό ρεύμα μέσα από μία ανάμιξη ορθολογισμού και μυστικισμού, το Νεοπλατωνισμό.
Όσον αφορά στη δομή του έργου του Brehier, La philosophie de Plotin, είναι αδρή και δίνει με βάση το διαχωρισμό των υποστάσεων - Εν, Νους, Ψυχή- μία στοιχειώδη αλλά ουσιαστική ανάλυση των Ἐννεάδων. Αρχίζει με μία Εισαγωγή και μία ιστορική τοποθέτηση για τον 3ον αι. μ.Χ. στον οποίο γράφτηκε το έργο του Πλωτίνου, αναφέρεται στο σύγγραμμα του και στη σημαντικότερη θέση της φιλοσοφίας του, δηλαδή στην έννοια της δυναμικής «προόδου ή απορροής», εντοπίζει αυτό που κατά τη γνώμη του αποτελεί θεμελιώδες πρόβλημα - δηλαδή η σχέση αντιπαράθεσης ανάμεσα στο πεπρωμένο της ψυχής και στην οντολογική ερμηνεία του κόσμου-, αφιερώνει από ένα κεφάλαιο στην Ψυχή και στον Νου, ενώ πριν το εκτενές κεφάλαιο για το Εν παρατίθεται μία συζήτηση για την ανατολική επίδραση στην Πλωτινική φιλοσοφία. Το έργο κλείνει με ένα Συμπέρασμα και μία προσθήκη ενός παραρτήματος για τη σημασία της Ύλης και του προβλήματος του κακού.
Το βιβλίο του Brehier είναι σημαντικό γιατί στηρίζεται, στην εσωτερική ερμηνεία του ίδιου του αρχαίου κειμένου, ενώ παράλληλα δε χάνει ποτέ τη γενική ιδέα. Το κυριότερο θέμα που συζητήθηκε με αφορμή αυτό το βιβλίο είναι –χωρίς πράγματι να υπάρχει πολύ σημαντικός λόγος- η θέση του συγγραφέα για την υποτιθέμενη ανατολική επίδραση στο έργο του Πλωτίνου. Ήδη άλλοι μελετητές, όπως ο A.H. Armstrong, τόνισαν τις αδυναμίες μίας τέτοιας θέσης και σήμερα βέβαια δεν μπορούμε να δεχτούμε πολύ πιθανή μία άμεση επίδραση του Ινδουισμού ή του Βουδισμού στο έργο του ιδρυτή του Νεοπλατωνισμού. Είναι γνωστό βέβαια από το βίο του φιλοσόφου που έγραψε ο Πορφύριος, ότι ο Πλωτίνος ακολούθησε τον αυτοκράτορα Γορδιανό στην εκστρατεία του στην Ανατολή με σκοπό να μάθει τις φιλοσοφικές δοξασίες των χωρών αυτών. Ήταν μία προσπάθεια όμως σύντομη και αμφίβολου αποτελέσματος. Εάν πάλι δούμε συγκριτικά τη φιλοσοφία του Πλωτίνου και ειδικότερα τον αποφατισμό σε σχέση με την ανώτερη αρχή, το Έν, και τη μυστικιστική διδασκαλία που βρίσκεται στη βάση της, τότε μπορούμε σίγουρα να ανιχνεύσουμε ομοιότητες σε σχέση με τις ανατολικές φιλοσοφίες. Όμως ο Πλωτίνος είναι σε μεγάλο βαθμό γνήσιος εκπρόσωπος της ελληνικής παράδοσης του ορθολογισμού, εκφράζοντας παράλληλα, όπως οι μυστηριακές θρησκείες της εποχής του και ο Χριστιανισμός ένα αίτημα των καιρών για μυστική ένωση με το Θείο.
Αξίζει να σημειωθεί τώρα, όσον αφορά στον Brehier, ότι υπήρξε δάσκαλος του δικού μας φιλοσόφου Βασίλη Τατάκη και ότι ενέταξε στην πολύτομη γαλλική σειρά της Ιστορίας της Φιλοσοφίας, την οποία εξέδωσε και επιμελήθηκε ο ίδιος πριν από περίπου 50 χρόνια, το βιβλίο του Τατάκη, Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, ένα βιβλίο που αποτελεί σταθμό στην έρευνα της Βυζαντινής Φιλοσοφίας. Ο Brehier δίδαξε στη Σορβόννη και πέθανε το 1952. Το έργο του La philosophie de Plotin σημείωσε πολλές επανεκδόσεις έως και την πιο πρόσφατη (Éd. J. Vrin, Paris, 2003). Παρά την παλαιότητα του πάντα τονίζεται από όλους τους νεώτερους μελετητές το υψηλό επίπεδο κατανόησης των Ἐννεάδων.
