Κοίτα, ο μέγας Πλωτίνος κολυμπά,
Παλεύοντας με τόσα κύματα•
Ο μειλίχιος Ραδάμανθυς του γνέφει,
Αλλά η Χρυσή Γενιά μοιάζει αμυδρή,
Αλμυρό αίμα δυσκολεύει τα μάτια.
Σκόρπιοι πάνω στην απλωσιά των χόρτων,
Ή μέσα στη συστάδα των δέντρων,
Ο Πλάτων και ο Μίνως περνούν,
Εκεί στέκει και ο Πυθαγόρας,
Και όλη η χορεία της αγάπης.
W.B.Yeats
ΣΧΟΛΙΑ: Αυτό το
ποίημα του Γαίητς, αποδοσμένο εδώ ελεύθερα, έχει σκοπό να φέρει στο νου τον
πραγματικό Δελφικό Χρησμό για τον Πλωτίνο, που ο Πορφύριος, κατέγραψε στη
βιογραφία του δασκάλου του. Δεν είναι, ωστόσο, σίγουρο, ποιός έγραψε τον
πραγματικό χρησμό - αρκετά λόγιο κείμενο για να αποδοθεί στο ίδιο το μαντείο -
για αυτό το λόγο κάποιοι υποθέτουν ότι προήλθε από κάπου αλλού· έτσι ο Marc Edwards σημείωσε ότι ίσως
γράφτηκε στα ασιατικά ιερά του Απόλλωνα στην Κλάρο ή στους Διδύμους. [i] Ακόμη
έχει καταγραφεί η παρατήρηση ότι ενώ ο Πορφύριος θεωρεί ότι ο Πλωτίνος έφτασε
ήδη στα Ηλύσια Πεδία, στο ποίημα του Γαίητς το ταξίδι του Πλωτίνου είναι
δύσκολο, αφού παλεύει με τα κύματα, ενώ η χρυσή φυλή φαίνεται αμυδρή στο βάθος.
Μάλιστα, σχολιάστηκε ότι ο Γαίητς, όντας γνωστός αποκρυφιστής, πίστευε ότι ο
Πλωτίνος επηρεάστηκε έντονα από την πρώτη περίοδο του Χριστιανισμού. Άρα η
φιλοσοφία του είναι λιγότερο υψιπετής σε σχέση με αυτήν της κλασσικής περιόδου
(Πλάτωνα και Πυθαγόρα) και πιο κοντά στο Χριστιανισμό, ο οποίος έχει μία «οσμή
αίματος» για τον Γαίητς. [ii] Αυτή
η υποτίμηση που ίσως διαφαίνεται στο ποίημα του Γαίητς προέρχεται από την
προκατάληψη της Νεώτερης ιστορίας της φιλοσοφίας, καθώς θεωρούσε τη
Νεοπλατωνική φιλοσοφία, ως την τελευταία φάση της αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας,
μία περίοδο παρακμής.
Όμως, αντίθετα από την άποψη αυτή, τελικά στο ποίημα του
Γαίητς αναφέρεται ότι ο Πλάτων, ο Ραδάμανθυς, ο
Πυθαγόρας, και η λοιπή Χρυσή Γενιά περιμένουν και υποδέχονται τον
Πλωτίνο στη χώρα τον θεών σέρνοντας τον χορό του έρωτα. Ο Γαίητς ακολουθεί έτσι
πιστά τον αρχαίο χρησμό, όπου αναφέρεται, ότι ο Πλωτίνος ξέφυγε
από πολλά κύματα πριν φτάσει σε «ακύμαντο ακρογιάλι», υπονοώντας το ταξίδι του
Οδυσσέα. Όπως ο ομηρικός ήρωας πέρασε μύριες δυσκολίες πριν φτάσει στην
πατρίδα του, έτσι και ο Πλωτίνος πάλευε να γλιτώσει από το «πικρό κύμα της
αιματοπότιστης ζωής και από τις φριχτές ρουφήχτρες, μέσα στην άγρια ταραχή και
τη ζάλη της τρικυμίας» (καὶ τότε μὲν σκαίροντι πικρὸν κῦμ’
ἐξυπαλύξαι/ αἱμοβότου βιότοιο καὶ ἀσηρῶν εἰλίγγων/ἐν μεσάτοισι κλύδωνος
ἀνωίστου τε κυδοιμοῦ). [iii] Στο τέλος,
ο Πλωτίνος, σύμφωνα προς τον αρχαίο χρησμό, βρίσκει το φανερωμένο από τους μακάριους σκοπό (ἐφάνη γοῦν τῷ Πλωτίνῳ σκοπὸς
ἐγγύθι ναίων), [iv] την επιστροφή στην πρώτη αρχή (τῷ ἐπὶ πᾶσι θεῷ). Οι αθάνατοι του έστειλαν
μία ακτίνα φωτός για να δει έξω από το ζοφερό σκοτάδι. Τώρα, βρίσκεται λυτρωμένος στη χορεία των λοιπών μακάρων, ευδαίμων και στεφανωμένος: ἆ μάκαρ, ὅσσους/
ὀτλήσας ἀριθμούς ἀέθλων μετὰ δαίμονας ἁγνούς/ πωλέεαι ζαμενῇσι κορυσσάμενος
ζωῇσι. [v]
Μετάφραση - Σχόλια Κατελής Βίγκλας
[i] Marc Edwards, Culture and Philosophy in the Age of Plotinus,
Classical Literature and Society, Duckworth, London 2006, 124.
[ii] Richard Ellmann, The Identity of Yeats. Oxford University
Press, USA 1964, 281. Πρβλ. W. B. Yeats, Μυθολογίες και Οράματα, Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια Σπ. Ηλιόπουλος,
Πλέθρον, Αθήνα 1983, 80-81.
[v] Πορφύριος,
Περί του Πλωτίνου Βίου, ό.π., 69.
