New book: Brill’s Companion to the Reception of Plato in Antiquity

Brill’s Companion to the Reception of Plato in Antiquity. Edited by Harold Tarrant, University of Newcastle Australia, Danielle A. Layne, Gonzaga University, Dirk Baltzly, University of Tasmania and Monash University, and François Renaud, Université de Moncton. Brill's Companions to Classical Reception 13. Leiden: Brill, 2018.

Courtesy of the website at Brill: "Brill’s Companion to the Reception of Plato in Antiquityoffers a comprehensive account of the ways in which ancient readers responded to Plato, as philosopher, as author, and more generally as a central figure in the intellectual heritage of Classical Greece, from his death in the fourth century BCE until the Platonist and Aristotelian commentators in the sixth century CE. The volume is divided into three sections: ‘Early Developments in Reception’ (four chapters); ‘Early Imperial Reception’ (nine chapters); and ‘Early Christianity and Late Antique Platonism’ (eighteen chapters). Sectional introductions cover matters of importance that could not easily be covered in dedicated chapters. The book demonstrates the great variety of approaches to and interpretations of Plato among even his most dedicated ancient readers, offering some salutary lessons for his modern readers too."

Table of contents

Acknowledgements

Abbreviations

Notes on Contributors

Introduction

Part I. Early Developments in Reception

Introduction: The Old Academy to Cicero

1 Speusippus and Xenocrates on the Pursuit and Ends of Philosophy

Phillip Sidney Horky

2 The Influence of the Platonic Dialogues on Stoic Ethics from Zeno to Panaetius of Rhodes

Francesca Alesse

3 Plato and the Freedom of the New Academy

Charles E. Snyder

4 Return to Plato and Transition to Middle Platonism in Cicero

François Renaud

Part II. Early Imperial Reception of Plato

Introduction: Early Imperial Reception of Plato

5 From Fringe Reading to Core Curriculum: Commentary, Introduction and Doctrinal Summary

Harold Tarrant

6 Philo of Alexandria

Sami Yli-Karjanmaa

7 Plutarch of Chaeronea and the Anonymous Commentator on the Theaetetus

Mauro Bonazzi

8 Theon of Smyrna: Re-thinking Platonic Mathematics in Middle Platonism

Federico M. Petrucci

9 Cupid's Swan from the Academy (De Plat. 1.1, 183): Apuleius' Reception of Plato

Geert Roskam

10 Alcinous' Reception of Plato

Carl S. O'Brien

11 Numenius: Portrait of a Platonicus

Polymnia Athanassiadi

12 Galen and Middle Platonism: The Case of the Demiurge

Julius Rocca

13 Variations of Receptions of Plato during the Second Sophistic

Ryan C. Fowler

Part III. Early Christianity and Late Antique Platonism

Introduction: Early Christianity and Late Antique Platonism

14 Origen to Evagrius

Ilaria Ramelli

15 Sethian Gnostic Appropriations of Plato

John D. Turner

16 Plotinus and Platonism

Lloyd P. Gerson

17 Porphyry

Michael Chase

18 The Anonymous Commentary on the Parmenides

Dennis Clark

19 Iamblichus, the Commentary Tradition, and the Soul

John Finamore

20 Amelius and Theodore of Asine

Dirk Baltzly

21 Plato's Political Dialogues in the Writings of Julian the Emperor

Dominic J. O'Meara

22 Plato's Women Readers

Crystal Addey

23 Calcidius

Christina Hoenig

24 Augustine's Plato

Gerd Van Riel

25 Orthodoxy and Allegory: Syrianus' Metaphysical Hermeneutics

Sarah Klitenic Wear

26 Hermias: On Plato's Phaedrus

Harold Tarrant and Dirk Baltzly

27 Proclus and the Authority of Plato

Jan Opsomer

28 Damascius the Platonic Successor: Socratic Activity and Philosophy in the 6^th Century CE

Sara Ahbel-Rappe

29 The Anonymous Prolegomena to Platonic Philosophy

Danielle A. Layne

30 Olympiodorus of Alexandria

Michael Griffin

31 Simplicius of Cilicia: Plato's Last Interpreter

Gary Gabor

Conclusion

Bibliography

General Index

Index Locorum

Το δραματικό στοιχείο στην οντολογία του Πλωτίνου

Λαμπρινός Ευστ. Πλατυπόδης, Το δραματικό στοιχείο στην οντολογία του Πλωτίνου,  εκδ. Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 2015, σσ. 220.

Πολύ καλή είναι η διατριβή του Λ. Ε. Πλατυπόδη πάνω στη φιλοσοφία του ιδρυτή του νεοπλατωνισμού Πλωτίνου. Λίγες είναι οι διαφωνίες μου. Για παράδειγμα, δεν συμφωνώ ότι η υπέρτατη αρχή του νεοπλατωνικού συστήματος με την ονομασία Εν στερείται παντελώς ετερότητας. Το χωρίο προς υπεράσπιση της άποψης αυτής που φέρνει ο συγγραφέας είναι σωστό, αλλά άλλα χωρία  των Εννεάδων, όπως έδειξα στην βιβλιοκριτκή μου για το έργο του Γεωργίου Λέκκα, Πλωτίνος. Προς μία οντολογία του τρόπου (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση 2009) στο περιοδικό Κριτικά 2009-20 (Έντυπη έκδοση: Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα 2009, 193-202) δείχνουν το αντίθετο. Επίσης, το πρόβλημα του κακού δεν συζητείται εκτενώς, αν και κάτι τέτοιο θα ήταν αναμενόμενο σε ένα έργο που χωρίς να εστιάζει στην τραγικότητα έχει ως θέμα του τη δραματικότητα, η οποία είναι γένος της πρώτης (βέβαια ορθά ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι οριοθετεί το θέμα του εκλαμβάνοντας την έννοια του δραματικού με την κυριολεκτική σημασία του, και όχι ως το δυσάρεστο, το οδυνηρό, το θλιβερό, το συγκινητικό, το συνταρακτικό και το ταραχώδες -σ. 17).

Με κάτι άλλο που δεν συμφωνώ είναι η υιοθέτηση από τον συγγραφέα της άποψης του John Rist ότι η ψυχή κατά την άνοδό της στο Εν δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί με Αυτό. Ο Rist επιχειρηματολογεί στη βάση της απρόσιτης ετερότητας του Ενός. Ωστόσο, ο ίδιος ο Πλωτίνος δεν διευκρινίζει το θέμα. Όμως εφόσον ο ίδιος ο σοφός κατάφερε τέσσερις φορές να επιτύχει την μυστική ένωση με το Εν, σημαίνει ότι σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκε με τον Θεό. Αυτός ήταν και ο στόχος πολλών μυστηριακών λατρειών της ύστερης αρχαιότητας, δηλαδή η αποθέωση του μυημένου. Ας σημειωθεί εδώ η αντίφαση του συγγραφέα, ο οποίος ενώ πρωτύτερα είχε αρνηθεί την ετερότητα του Ενός, τώρα αναφέρεται στην άποψη του Rist, επαναφέροντάς την στο προσκήνιο, και μάλιστα την αποδέχεται! (σ. 184). Η αντίφαση και η απροσεξία του συγγραφέα είναι σκόπιμες, διότι έτσι επιβεβαιώνεται η θέση του περί της ύπαρξης δραματικότητας στη διαδικασία επιστροφής της Ψυχής, ιδιαίτερα όταν φθάνει πλησίον του Ενός. Έτσι όμως ο συγγραφέας παραποιεί τα δεδομένα του και χρησιμοποιεί μία προκρούστεια λύση. Με την εμμονή του περί της δραματικότητας στο έργο του Πλωτίνου, ο Πλατυπόδης αναζητά τον χριστιανισμό σε λανθασμένη τοποθεσία!

Κατά τα άλλα, πολύ καλή είναι η ανάλυση της Ψυχής στο έργο του Πλωτίνου και ευρηματικό και πετυχημένο το νέο σχεδιάγραμμα της πλωτινικής ψυχολογίας που παρέχεται στη σελίδα 114, γλαφυρός και προσεγμένος ο λόγος, ορθή η χρήση της ορολογίας και πλούσια και ενημερωμένη η βιβλιογραφία. Επομένως, συνιστώ το βιβλίο αυτό τόσο στους ειδήμονες ελληνιστές και μελετητές του νεοπλατωνισμού, όσο και στους φιλόπονους αναγνώστες ως εισαγωγικό έργο στη φιλοσοφία του Πλωτίνου.

New journal: Akropolis

The Center for Hellenic Studies (Podgorica, Montenegro) is pleased to announce the launch of its annual publication, Akropolis: Journal of Hellenic Studies.

Akropolis is an international peer-reviewed annual scholarly journal, devoted to the study of Hellenic culture and civilization from antiquity to the present, featuring high-quality research in all areas of Hellenic studies: philosophy, religion, archaeology, history, law, literature, philology, art.

To be considered for publication in the first volume of Akropolis, manuscripts should be submitted to akropolis@helenskestudije.me by December 5th 2017.

Prospective authors should consult the Instructions for Authors, as well as the Publication Ethics and Malpractice Statement. 

Executive Director of the new Journal is the Montenegrin researcher Filip Ivanović.

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Πορτραίτο του 19ου αιώνα του μάγου και 
νεοπλατωνικού στοχαστή της Αναγέννησης 
Τζον Ντη (1527-1609)
που φυλάσσεται στη Wellcome Library
 του Λονδίνου.

Ω, Θεέ μου, πόσο βαθιά είναι τούτα τα μυστήρια! Και το όνομα EL αποδίδεται σε τούτο το γράμμα! Και για του λόγου το αληθές, παρατηρούμε ότι απαντά στη δεκαδική αξία του Σταυρού, αφού ξεκινώντας από το πρώτο γράμμα του αλφαβήτου, το L είναι το δέκατο γράμμα, και μετρώντας ανάποδα από το γράμμα X, ανακαλύπτουμε ότι βρίσκεται στη δέκατη θέση, και από τη στιγμή που έχουμε αποδείξει ότι υπάρχουν δύο τμήματα του Σταυρού, και υπολογίζοντας την αριθμητική αξία τους, είναι ξεκάθαρο πως παράγεται η εκατοντάδα. Και αν πολλαπλασιάσουμε αυτά τα δύο μέρη, σύμφωνα με τον νόμο των τετραγώνων, το γινόμενο είναι 2500. Αυτό το τετράγωνο, συγκρινόμενο με το τετράγωνο του πρώτου κυκλικού αριθμού (εννοεί το πέντε) κι εφαρμοσμένο σε αυτό, δίνει μια διαφορά της τάξεως του εκατό, που είναι ο Σταυρός ερμηνευμένος από το τετράγωνο της Δεκάδας, κι αναγνωρίζεται ως εκατό. Κατά συνέπεια, αφού το παραπάνω εμπεριέχεται εντός του σχήματος του Σταυρού, επίσης αντιπροσωπεύει την ενότητα. Από τη μελέτη των θεωριών του Σταυρού, των πλέον τιμημένων από  όλες, παρακινούμαστε να αξιοποιήσουμε αυτή την πρόοδο, ήτοι ένα-δέκα-εκατό, κι αυτή είναι η δεκαδική αναλογία του Σταυρού όπως αποκαλύπτεται σε εμάς.

Σχόλια του μεταφραστή:

1. Όσον αφορά το EL, ο ενθουσιασμός του Ντη οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή η λέξη αντιστοιχεί στο εβραϊκό אל (Ελ), που σημαίνει Κύριος, και αναφέρεται στον Θεό, και στη λατινική μεταφορά του εμπεριέχει το 50. Επίσης, αν προστεθούν αριθμολογικά οι αριθμητικές αξίες του א (Άλεφ) που αντιστοιχεί στο 1, και του ל (Λαμέντ) που αντιστοιχεί στο 30, τότε θα βρεθούμε πάλι μπροστά στο 4! Καθώς 30+1=31, άρα 3+1=4.

2. Το ρωμαϊκό λατινικό γράμμα L βρίσκεται ακριβώς στο μισό, μεταξύ του πρώτου γράμματος, του Α, και του 21ου, του X. Συμβολίζει με αυτόν τον τρόπο το μισό του σταυρού της Μονάδας κι εμπεριέχει το μισό της δεκάδας, καθώς το X αριθμητικά είναι το δέκα.

Τζων Ντη, Ιερογλυφική Μονάδα, μτφρ.-σχ. Παναγιώτης Κάρδαρης-Ευαγγελία Θώμου, εκδ. Άλλωστε, Αθήνα χ.χ., 108-109.

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΠΕΙΡΟΥ, ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΟΣΜΩΝ

Αλμπερτίνος. Ω, Φιλόθεε, οι φωνές του όχλου, η αγανάκτηση των αχρείων, οι διαμαρτυρίες των αφυών, η περιφρόνηση των σατράπηδων, η ανοησία των μωρών, η κουταμάρα των σχολαστικών, οι κατηγορίες των πλανερών, οι μομφές των μηχανορράφων και η δυσφήμιση των φθονερών, δεν θα μπορέσουν να μου στερήσουν την ευγενή σου όψη, μήτε θα με διώξουν από τη θεϊκή μας συζήτηση. Κρατήσου, αγαπητέ μου Φιλόθεε, κρατήσου∙ μην αποκαρδιώνεσαι και μην υποχωρείς, ακόμη κι αν η μεγάλη και σπουδαία σύγκλητος της μωρής άγνοιας σας απειλεί με πλήθος συνωμοσιών και τεχνασμάτων, λαχταρώντας να καταστρέψει το θειο έργο και την υψηλή σας αποστολή. Σας διαβεβαιώ, πως στο τέλος, όλοι θα δουν όσα εγώ είδα∙ και θα μάθουν ότι, όσο εύκολο είναι για τον καθένα να επαινεί τόσο δύσκολο είναι για όλους να διδαχθούν. Τούτοι, εάν δεν είναι εντελώς διεστραμμένοι, θα σας προσφέρουν με ήσυχη τη συνείδησή τους μια ευνοϊκή ετυμηγορία, όπως, εν τέλει, καθείς καθοδηγείται από το μεγαλείο της ήρεμης ψυχής του: γιατί οι θησαυροί του πνεύματος κομίζονται μονάχα από το ίδιο μας το πνεύμα. Και καθώς στο πνεύμα καθενός από εμάς υπάρχει μια κάποια φυσική αγιότητα που, ενθρονισμένη στο δικαστήριο της νόησης, ασκεί την κρίση περί του καλού και του κακού, του φωτός και του σκότους, έτσι θα συμβεί να γεννηθούν από τις μύχιες σκέψεις του καθενός πιστοί, δίκαιοι μάρτυρες και υποστηριχτές του δικού σας σκοπού. Απεναντίας, όσοι δεν συμφιλιωθούν μαζί σας, μα επιδιώξουν με νωθρότητα να υπερασπιστούν το σκότος της άγνοιας, και ως εγκεκριμένοι σοφιστές, να παραμείνουν ορκισμένοι σας εχθροί, τούτοι θα νιώσουν πως είναι οι ίδιοι ο δήμιος και ο εκτελεστής της ετυμηγορίας σας: γιατί όσο περισσότερο το κρύβουν στα βάθη της σκέψης τους τόσο αυτό θα τους βασανίζει. Έτσι, τα σατανικά φίδια, τυλιγμένα στα ανάκατα μαλλιά των Ερινυών, βλέποντας ότι οι πλεκτάνες εναντίον σας καταρρέουν, θα στραφούν για να δαγκώσουν το χέρι ή το στήθος του άδικου υποκινητή τους∙ μπήγοντας τα κοφτερά τους δόντια, θα στείλουν τον θάνατο σε όποιον σκόρπισε τα δηλητηριώδη νερά της Στύγας. Συνεχίστε, για να μάθουμε τι στ’ αλήθεια είναι ο ουρανός, οι πλανήτες και οι αστέρες∙ δείξτε μας πως οι άπειροι κόσμοι διακρίνονται μεταξύ τους∙ ότι ο άπειρος χώρος δεν είναι αδύνατος μα, αντιθέτως, αναγκαίος∙ και ότι σε ένα άπειρο αιτιατό ταιριάζει ένα άπειρο αίτιο∙ δείξτε μας ποια είναι η αληθινή ουσία, η ύλη, η ενέργεια και η αιτία του παντός∙ και τον τρόπο που όλα τα αισθητά και τα μικτά σχηματίζονται από τις ίδιες αρχές και τα στοιχεία. Κομίστε μας τη γνώση του απείρου σύμπαντος. Σχίστε σε κομμάτια τις κοίλες και τις κυρτές επιφάνειες, που τελειώνουν εντός και εκτός των στοιχείων και των ουρανών. Γελοιοποιείστε τις διάφορες σφαίρες και τους στερεωμένους αστέρες. Σπάστε και ρίξτε στη γη με τον εκκωφαντικό καταιγισμό των ζωντανών συλλογισμών σας όσα ο όχλος θεωρεί τα αδαμάντινα τείχη του πρώτου κινούντος και του έσχατου θόλου. Καταρρίψτε την αντίληψη ότι η γη είναι μοναδική και το κέντρο του παντός. Εξαφανίστε την επαίσχυντη πίστη στην πεμπτουσία. Χαρίστε μας τη γνώση ότι η σύνθεση του αστέρα και του κόσμου μας είναι παρόμοια με όλων των αστέρων και των κόσμων που μπορούμε να δούμε. Και πως, μέσω των διαδοχικών και περιοδικών φάσεων, κάθε μεγάλος, απέραντος και άπειρος κόσμος θρέφει και θρέφεται από τους μικρότερους και λιγότερο σημαντικούς άπειρους κόσμους. Απαλλάξτε μας από τους εξωτερικούς κινητές και, μαζί με αυτούς, από τα όρια τούτων των ουρανών. Ανοίξτε μας τις πύλες, ούτως ώστε να δούμε την ομοιότητα του κόσμου μας με τους άλλους αστέρες. Δείξτε μας πως η σύσταση των άλλων κόσμων που βρίσκονται στον αιθέρα είναι παρόμοια με τη δική μας. Δείξτε μας καθαρά πως η κίνηση του παντός εκπορεύεται από τον παλμό της εσωτερικής ψυχής ώστε, εν τέλει, υπό το φως μιας τέτοιας ενατένισης, να προχωρήσουμε με βήμα σταθερό στη γνώση της φύσης.

Giordano Bruno, Περί του Απείρου, του Σύμπαντος και των Κόσμων, μτφρ. Ισιδώρα Στανιμεράκη, επιμ.-πρόλ. Παναγιώτης Δόικος, εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη 2015, 218-220.       

International Journal of the Platonic Tradition 11:1

The newest issue of IJPT has been made available. It includes an article on Plotinus and the Gnostics by Zeke Mazur, as well as a tribute to Zeke written by Jean-Marc Narbonne.

The International Journal of the Platonic Tradition is now available from Brill:

http://booksandjournals.brillonline.com/content/journals/18725473

Here is the Table of Contents:

Research Articles

Zeke Mazur, “A Gnostic Icarus? Traces of the Controversy Between Plotinus and the Gnostics Over a Surprising Source for the Fall of Sophia: The Pseudo-Platonic 2nd Letter”

Irini-Fotini Viltanioti, “Porphyry’s Real Powers in Proclus’ Commentary on Plato’s Timaeus”

Marilena Vlad, “Stepping into the Void: Proclus and Damascius on Approaching the First Principle”

Notice  nécrologique for Zeke Mazur

Jean-Marc Narbonne,

Book Reviews

‘Pretty much the whole of Education’:1 Virtue and Performance in the Laws

    Author: Richard Stalley

A Fourth Way of Reading Plato’s Phaedo

    Author: Donka D Markus

Platonic Theories of Prayer, Studies in Platonism, Neoplatonism, and the Platonic Tradition , written by John Dillon and Andrei Timotin

    Author: Harold Tarrant

Die Wurzel allen Übels. Vorstellungen über die Herkunft des Bösen und Schlechten in der Philosophie und Religion des 1.-4. Jahrhunderts. Ratio Religionis Studien III , written by F. Jourdain/R. Hirsch-Luitpold

    Author: Matthias Perkams

Gandhi and the Stoics, Modern Experiments on Ancient Values , written by Richard Sorabji

    Author: Deepa Majumdar

À la recherche des idées. Platonisme et philosophie hellénistique d’Antiochus à Plotin , written by Mauro Bonazzi

    Author: Francis Lacroix

Existence et identité , written by Michel Fattal

    Author: Jérôme Laurent

Plotinus, Ennead VI The Enneads of Plotinus with philosophical commentaries , written by Eyjólfur K. Emilsson, Steven K. StrangeJohn M. Dillon and Andrew Smith

    Author: Luc Brisson

Aesthetic Themes in Pagan Christian Neoplatonism: from Plotinus to Gregory of Nyssa , written by Daniele Iozzia

    Author: Anna Corrias

Olympiodorus, On Plato First Alcibiades 10-28 , written by Michael Griffin

    Author: Sebastian Gertz

Defining Platonism

A new volume of studies of the ISNS on Neoplatonism: Defining Platonism: Essays in Honor of the 75th Birthday of John M. Dillon, edited by Sarah Klitenic Wear and John F. Finamore (Franciscan University Press). Below is the table of contents:

Apologia pro Vita Sua Operibusque, by John Dillon viii

Introduction 1

John F. Finamore and Sarah Klitenic Wear

Part I. Plato

1. Platonic Eschatology 11

John Bussanich

2. The Platonist as Friend 29

Kevin Corrigan

3. Plato’s Timaeus: What Is in the Paradigm? 44

Allan Silverman

4. The Athenians against the Persians: Plato’s View

(Laws III, 698a–700a) 64

Christopher Rowe

Part II. Ancient Platonism

5. Numenius, Neopythagoreanism, and the

Troublesome “King(s)” 85

Harold Tarrant

6. Can One Speak of Mysticism in Plotinus? 96

Luc Brisson

7. The Relentless Pursuit of Justice 117

Gary M. Gurtler, SJ

8. Plotinus on Evil: Proclus and the Author of The Divine Names 130

Denis O’Brien

9. Plotinus on Suicide 162

Suzanne Stern-Gillet

10. Self-Reflexive Ontogenesis in the Tripartite Tractate

and Plotinus 181

John D. Turner

11. The Metaphysics of Power, Logos, and Harmony in Porphyry 198

Stephen Gersh

12. The Soul as a Writing Tablet, from Plato to Proclus 218

Anne Sheppard

13. Hermias and the Soul’s Pilot 228

John F. Finamore

14. Plotinus and the Apophatic Augustine 238

John Peter Kenney

15. The Figure of the Diadochos, from Socrates to the Late Antique

Athenian School of Neoplatonism 253

Carl Séan O’Brien and Sarah Klitenic Wear

Part III. Modern Platonism

16. The Platonist as Music Lover: Some Reflections

and Auditions 273

Jay Bregman

17. Platonism versus Naturalism 291

Lloyd P. Gerson

New books in Neoplatonism, spring 2017

Several juicy titles in Neoplatonic Studies are popping up for 2017 already. One is a promising-looking set of studies on Byzantine Perspectives on Neoplatonism, which includes a number of papers on Proclus, Plethon, and the reception of Neoplatonic texts in the Byzantine world. The other is the latest installment in Cambridge UP's series of new translations of Proclus' Commentary on Plato's 'Timaeus': "Volume 6. Book 5: Proclus on the Gods of Generation and the Creation of Humans." These translations - and esp. their introductions and notes - have become indispensible resources for scholars working on Neoplatonism.

VIA: AncientEsotericism.org :: Network for the Study of Esotericism in Antiquity

ΤΖΟΡΝΤΑΝΟ ΜΠΡΟΥΝΟ: Η ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΦΩΣΚΟΥΣΑΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Χάλκινο άγαλμα του Τζορντάνο Μπρούνο στην πλατεία
Κάμπο ντε Φιόρι της Ρώμης.

Ο Τζορντάνο Μπρούνο γεννήθηκε το 1548 στη Νόλα, μια μικρή πόλη στους πρόποδες του Βεζούβιου. Εισήχθη στο Τάγμα των Δομινικανών το 1563, αλλά το 1576 κατηγορήθηκε ως αιρετικός και εγκατέλειψε το δομινικανό σχήμα. Έπειτα άρχισε μια ζωή περιπλάνησης σε όλη την Ευρώπη. Αρχικά μετέβη στη Γενεύη, την οποία εγκατέλειψε σύντομα, καθώς δεν ήταν αρεστός στους Καλβινιστές. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Τουλούζη για δύο χρόνια, όπου έδινε διαλέξεις, για να καταλήξει στο Παρίσι γύρω στο 1581. Εκεί εκφώνησε δημόσιες ομιλίες, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του βασιλιά Ερρίκου Γ’, και δημοσίευσε δύο βιβλία για την τέχνη της μνήμης, στα οποία παρουσιάζεται ως μάγος: «Περί των σκιών των ιδεών» (1582) και «Η επωδή της Κίρκης» (1582).

Το έργο «Περί των σκιών των ιδεών», που είναι αφιερωμένο στον Γάλλο βασιλιά, περιέχει έναν διάλογο ανάμεσα στον Philothimus της Νόλα (1) και στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, διά του οποίου ο τελευταίος παραδίδει μια νέα φιλοσοφία και τέχνη στον συνομιλητή του. Ειδικότερα, πρόκειται περί ενός βιβλίου για τη μαγεία. Οι «σκιές των ιδεών» είναι τα ίχνη τους στον υλικό κόσμο, όπως λέει ίδιος ο φιλόσοφος: «μία ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στο σκοτάδι της άγνοιας και το φως της σοφίας». Το θέμα του βιβλίου αφορά κυρίως την τέχνη της μνήμης. Η αρχή της τέχνης αυτής είναι απλή και στηρίζεται στη σύνδεση γραμμάτων και λέξεων με εικόνες. Σήμερα αναφέρεται ως «μνημοτεχνική», όντας ένας ασήμαντος τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην εποχή όμως πριν την τυπογραφία, μία εξασκημένη μνήμη ήταν ζωτικής σημασίας.

Το σύστημα αποτελείται από τροχούς και λειτουργεί μέσω της αναλογίας: οι εικόνες του ανώτερου κόσμου, όπως θεοτήτων, ιερών και διάσημων προσώπων του παρελθόντος, αντιστοιχούν σε έννοιες και πράγματα από τον κατώτερο κόσμο. Για παράδειγμα, ο Οσιρις συνδέεται με την καλλιέργεια της γης, ο Τριπτόλεμος είναι ο εφευρέτης της σποράς, ο Ιωάννης Βαπτιστής παραπέμπει στο βάπτισμα, και ο Αβραάμ στην περιτομή. Το πλήρες σύστημα αποτελείται από πέντε ομόκεντρους τροχούς που περιστρέφονται ανεξάρτητα, διαθέτοντας ο καθένας 30 τμήματα, τα οποία υποδιαιρούνται σε άλλα πέντε, ώστε συνολικά ο κάθε τροχός αριθμεί 150. Τα 30 τμήματα αντιστοιχούν το καθένα σε ένα γράμμα της λατινικής και ορισμένα της ελληνικής και της εβραϊκής, ενώ οι πέντε υποδιαιρέσεις αντιστοιχούν σε πέντε φωνήεντα.

Ο κάτοχος αυτού του συστήματος ανυψωνόταν πάνω από τον χρόνο και προσπαθούσε να κατανοήσει  όλο το σύμπαν, τη φύση και την ιστορία της ανθρωπότητας. Η Φράνσες Γέητς υποστήριξε ότι η αιτία για την οποία το μνημοτεχνικό σύστημα του Μπρούνο έχει ιδιαίτερη σημασία είναι οι αναφορές στα «Ερμητικά Κείμενα», ιδιαίτερα στο σημείο όπου ο μυημένος συνειδητοποιεί το όφελος που αποκόμισε από τον καθοδηγητή Ποιμάνδρη:

«Αν δεν εξισώσεις τον εαυτό σου με τον θεό, δεν θα κατανοήσεις τον θεό: διότι το όμοιο γίνεται κατανοητό με το όμοιο. Αύξησε τον εαυτό σου σε μέγεθος χωρίς μέτρο, βγες από το σώμα, ύψωσε τον εαυτό σου έξω από τον χρόνο, γίνε Αιωνιότητα, τότε θα κατανοήσεις τον θεό. Πίστεψε ότι τίποτε δεν είναι αδύνατο για εσένα, σκέψου τον εαυτό σου αθάνατο και ικανό να κατανοήσεις τα πάντα, όλες τις τέχνες, τις επιστήμες και τη φύση κάθε ζωντανού όντος. Υψώσου ψηλότερα από το πιο υψηλό ύψος, και κατέβα χαμηλότερα από κάθε βάθος. Με τις αισθήσεις σου γνώρισε κάθε πλάσμα της δημιουργίας, της φωτιάς, του νερού, του ξηρού και του υγρού, φαντάσου ότι βρίσκεσαι παντού, στη γη, στη θάλασσα, στον ουρανό, ότι δεν γεννήθηκες ακόμη στην κοιλιά της μητέρας σου, όντας νέος, γέρος, νεκρός, πέραν του θανάτου. Αν κατανοήσεις τα πάντα μεμιάς, χρόνους, τόπους, πράγματα, ποιότητες, ποσότητες, τότε θα κατανοήσεις τον θεό» (2).

Καταγράφοντας στη μνήμη τις μαγικές εικόνες των ουρανών, που είναι σκιές σε σχέση με τις ιδέες του θεϊκού νου από τον οποίο εξαρτώνται όλα τα πράγματα εδώ κάτω, ο Μπρούνο ήλπιζε να βιώσει την αιγυπτιακή εμπειρία και να αποκτήσει θεϊκές δυνάμεις, ώστε να συλλάβει πέραν της πολλαπλότητας την επιφώσκουσα ενότητα.

Αργότερα, ο Μπρούνο ταξίδεψε στην Αγγλία, συγγράφοντας έργα για την αλχημεία, αλλά και άλλα που θεωρούνται ηθικά και φιλοσοφικά. Τα τελευταία, σύμφωνα με τη Γέητς, σχετίζονται με την ερμητική θρησκευτική αποστολή του, δηλαδή με τον στόχο του να αποκαταστήσει τη θρησκεία του Αιγύπτιου Ασκληπιού. Σε αυτά, ανήκουν κυρίως ο ηθικός διάλογος με τίτλο «Η εκδίωξη του θριαμβεύοντος θηρίου» (1584) και ο φιλοσοφικός διάλογος που τιτλοφορείται «Το Δείπνο της Τετάρτης των Τεφρών» (1584). Στον δεύτερο, ο συγγραφέας επαινεί ιδιαίτερα τον Κοπέρνικο, στην ηλιοκεντρική θεωρία του οποίου ανακαλύπτει την αλήθεια του Ερμή του Τρισμέγιστου, αφού στον «Ασκληπιό» αναφέρεται ότι ο ήλιος είναι ο ορατός θεός.

Η αλήθεια που ανακάλυψε ο Μπρούνο δεν ήταν ούτε καθολική ούτε προτεσταντική, αλλά αιγυπτιακή και μαγική. Ο ίδιος ανακήρυξε τον εαυτό του μάγο και προφήτη. Αλλο έργο του, στο οποίο εμφανίζεται ως αναγεννησιακός μάγος, είναι «Η Καβαλά του Πηγάσου» (1585), όπου αναπτύσσει τον ερμητισμό σε σχέση με την εβραϊκή μαγεία. Στο έργο που δημοσίευσε στην Αγγλία το 1585, με τίτλο «Για το ηρωικό πάθος», υμνεί τη νοητή ομορφιά που συμβολίζει η Αφροδίτη, προς την οποία έλκεται η ψυχή, ώστε ο άνθρωπος να γίνει magnum miraculum.

Ο Μπρούνο μετέβη για δεύτερη φορά στο Παρίσι και διέμεινε στη Γερμανία επί δύο έτη (1586-88) ασχολούμενος με τη διδασκαλία, ενώ για έξι μήνες επισκέφθηκε την Αυλή του αυτοκράτορα Ροδόλφου Β’ στην Πράγα. Ακόμη, αφού πέρασε από τη Φρανκφούρτη το 1590-91, κατευθύνθηκε στην Ελβετία, όπου πλησίον της τοποθεσίας Ελγκ, στη Ζυρίχη, συνάντησε ένα μυστηριώδες πρόσωπο, ονόματι Χάιντσελ, που ενδιαφερόταν για την αλχημεία και για ποικίλα θέματα του αποκρυφισμού και της μαγείας. Με τον Χάιντσελ έμεινε μερικούς μήνες και συνέγραψε, το 1591, το έργο «Σύνθεση εικόνων, σημείων και ιδεών». Αυτό ήταν το τελευταίο βιβλίο που δημοσίευσε.

Υστερα από αυτήν την περιπλάνηση, ο Μπρούνο επέστρεψε στην Ιταλία, εμφανιζόμενος στη Βενετία το 1592. Αυτή αποδείχθηκε μια μοιραία κίνηση, διότι –αν και πίστευε ότι θα συνέχιζε τη σταδιοδρομία του ατιμώρητα, και ήταν φίλα προσκείμενος στον Καθολικισμό– οι ανατρεπτικές τάσεις του αντιμετωπίστηκαν με ακραία εχθρότητα, παρερμηνεύθηκαν και τελικά τον οδήγησαν στην καταδίκη και στην εκτέλεσή του από την Ιερά Εξέταση το έτος 1600. Σύμφωνα με τη θέση της Γέητς, δεν ήταν το δόγμα του Μπρούνο για τους άπειρους κόσμους του σύμπαντος, η ηλιοκεντρική θεωρία του ή άλλες επιστημονικές θέσεις που οδήγησαν στην καταδίκη του, αλλά το γεγονός ότι υποστήριξε έναν θρησκευτικό συγκρητισμό. Το θέμα όμως δεν ήταν μόνο αυτό, διότι η Καθολική Εκκλησία θα μπορούσε να ελέγξει και να αφομοιώσει τις συγκρητικές θρησκευτικές τάσεις. Ακόμη και ο Μαρσίλιο Φιτσίνο και ο Πίκο ντε λα Μιράντολα, οι οποίοι προέβησαν σε μια προσπάθεια αναθεώρησης του Χριστιανισμού με βάση νεοπλατωνικές και ερμητικές αντιλήψεις, προϋπέθεταν, όπως και ο Μπρούνο, την πρωτοκαθεδρία της Καθολικής Εκκλησίας. Ως μια άλλη αιτία, μπορεί να θεωρηθεί πιθανότατα η έξαψη και το πάθος με τα οποία υπερασπίστηκε τις απόψεις του. Τελικά, ο εξόφθαλμος τρόπος με τον οποίο αναιρούσε στα έργα του τα δόγματα της χριστιανικής Εκκλησίας, υποκαθιστώντας τα με την αιγυπτιακή μαγεία, υπήρξε καθοριστικός για την καταδίκη του.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Κατά την Αγγλίδα ιστορικό Φράνσες Γέητς, το όνομα Philothimus παραπέμπει στον Φιλόθεο ή τον Θεόφιλο. Επίσης, ο Μπρούνο στην ηλικία των δεκαπέντε ετών –πριν εισέλθει στο Τάγμα των Δομινικανών– είχε λάβει μαθήματα λογικής και διαλεκτικής στη Νάπολη από τον μοναχό Θεόφιλο του Βαράνο, του Τάγματος των Αυγουστινιανών, ειδικό στον αριστοτελισμό. Το όνομα Νόλα αναφέρεται στον τόπο καταγωγής του Μπρούνο. Βλ. F. Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο 1964, σ. 194.

2. I. Rameli (επιμ.), Corpus Hermeticum, Βompiani, Μιλάνο 2006, σσ. 312-314.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1)  Bonardel F.: LE VOIE HERMETIQUE, Editions Dervy, Παρίσι 2011.

(2)  Broek R. van de – Wouter J. H.: GNOSIS AND HERMETICISM FROM ANTIQUITY TO MODERN TIMES, State University of New York Press, Νέα Υόρκη 1998.

(3)  Ebeling F.: THE SECRET HISTORY OF HERMES OF TRISMEGISTUS. HERMETISM FROM ANCIENT TO MODERN TIMES, Cornell University Press, Λονδίνο 2007.

(4)  Faivre A.: THE ETERNAL HERMES. FROM GREEK GOD TO ALCHEMICAL MAGUS, Phanes Press, Μίσιγκαν 1995.

(5)  Yates F. A.: THE ART OF MEMORY, Routledge, Λονδίνο/Νέα Υόρκη 1966.

(6)  Πελεγρίνης Θ. Ν.: ΜΑΓΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997.