 |
| Γραμματόσημο με τη μορφή του Αβικέννα (Αλγερία) |
Όταν κάποιος μπορεί και αποκτά γνώση μέσα από τον
εαυτό του, η ισχυρή αυτή δύναμη λέγεται "ενόραση". Σε μερικούς
ανθρώπους αυτή είναι τόσο ισχυρή, ώστε εκείνοι δεν χρειάζονται μεγάλη
προσπάθεια, διδασκαλία ή ενεργοποίηση, προκειμένου να έρθουν σε επαφή με τον
ενεργητικό νου. (...) Πράγματι, φαίνεται σαν κανείς να γνωρίζει τα πάντα από
μέσα του. (...) Τούτο αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι νοητές αλήθειες
αποκτώνται μόνον όταν καταστεί δεδομένος ο μέσος όρος ενός συλλογισμού.[1] Και αυτό μπορεί να γίνει
με δύο τρόπους: άλλοτε μέσω της ενόρασης, η οποία είναι μια ενέργεια του νου
μέσω της οποίας αυτός συλλαμβάνει άμεσα τον μέσο όρο· και αυτή η δύναμη της ενόρασης είναι η
ταχύτητα της αντίληψης.[2] Άλλοτε όμως ο μέσος όρος
γίνεται γνωστός μέσω της διδασκαλίας, μολονότι και πάλι οι πρώτες αρχές της διδασκαλίας
αποκτώνται μέσω της ενόρασης, εφόσον όλη η γνώση μπορεί τελικά να αναχθεί σε
ορισμένες ενορατικές αρχές, οι οποίες μεταδίδονται από εκείνους που τις συνέλαβαν
για πρώτη φορά στους μαθητές τους. Είναι επομένως δυνατόν να βρει κανείς την
αλήθεια μέσα στον εαυτό του, και έτσι να πραγματοποιήσει τον συλλογισμό στη
διάνοιά του χωρίς κανέναν δάσκαλο. (…) Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να υπάρξει
κάποιος άνθρωπος του οποίου η ψυχή να διαθέτει τόση καθαρότητα, και να είναι
τόσο έντονα προσηλωμένη στις λογικές αρχές, ώστε να φλέγεται από ενόραση,
δηλαδή από την πρόσληψη της έμπνευσης η οποία προέρχεται από τον ενεργητικό
νου, όσον αφορά τα πάντα. Και έτσι οι μορφές όλων των πραγμάτων που περιέχονται
στον ενεργητικό νου να είναι αποτυπωμένες στην ψυχή του, είτε όλες μαζί είτε σχεδόν όλες, επειδή τις αποδέχεται
όχι απλώς από κάποια αυθεντία, αλλά εξαιτίας της λογικής τους τάξης, η οποία
συμπεριλαμβάνει όλους τους μέσους όρους. Διότι, εφόσον αφορούν τα πράγματα που
γίνονται γνωστά μόνο μέσω των αιτιών τους, οι πεποιθήσεις που γίνονται δεκτές
εξαιτίας κάποιας αυθεντίας δεν έχουν λογική βεβαιότητα.
Αβικέννας, Περί Ψυχής (Kitab al-Najat) II 6.vi, 35-37 Rahman
(Αμπού Μπακρ Ιμπν Τουφάυλ, Ο Δρόμος του Λόγου. Χάυυ Ιμπν Γιακζάν ή Τα
μυστικά της φιλοσοφίας της Ανατολής. Ένα φιλοσοφικό μυθογράφημα, Εισ.-μτφρ.-σχ.
Παύλος Καλλιγάς, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2018, 243-44).
[1] Πρβλ.
Αριστοτ., Αναλ. Ύστ. Α 6, 75a13, και Θεμιστίου, Εις τα Αναλ. Ύστ. (CAG V 1) 13, 27.10: παν γαρ μέσον
αίτιον της συναγωγής του συμπεράσματος.
[2]
Πρόκειται για αυτό που ο Αριστοτέλης αποκαλεί αγχίνοιαν: βλ. Αναλ. Ύστ.
Α 34, 89b10-11: η δ’ αγχίνοια εστιν ευστοχία τις εν ασκέπτω
χρόνω του μέσου. Πρβλ. επίσης Πλωτίνου, Ενν.
IV 6.3.63-7.
