ΕΝ-ΑΓΑΘΟ-ΘΕΟΣ

Η δόξα Εκείνου που

κινεί όλα τα όντα και

διαπερνά όλο το σύμπαν,

διαλάμπει αλλού περισσότερο

και αλλού λιγότερο.

Οδηγήθηκα σε αυτόν τον παράδεισο

που υπερκχειλίζει από το φως Του,

και εκεί αντιλήφθηκα

πράγματα που κανείς ερχόμενος

από Εκεί δεν μπορεί ούτε να πει,

ούτε γνωρίζει• διότι

όταν πλησιάσει κανείς κοντά σε ό,τι ποθεί,

βυθίζεται τόσο πολύ μεσα το μυαλό του, που

η μνήμη δεν μπορεί να επανέλθει.

Δάντης Αλιγκέρι, Paradiso, Canto I, 1-9.

 Μετάφραση Κ. Β.

Πρβλ. Εννεάδες VI 8.19: καὶ θεάσεται καὶ αὐτὸς οὐχ ὅσον θέλει εἰπεῖν δυνάμενος(… ) Οὐδ’ἄν τολμήσειὲ τις ἰδὼν ἔτι τὸ ὡς συνέβη λέγειν, οὐδ’ ἄν ὅλως φθέγξασθαι δύναται• ἐκπλαγείη γὰρ ἄν τολμὼν, καὶ οὐδ’ ἄν ἔχοι ἀίξας “ποῦ” εἴπεῖν περὶ αὐτοῦ (…). Βλ. και VI 9.4.10.11

ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ

Όταν ένας ολόκληρος κόσμος έφτανε στο τέλος του και μία νέα εποχή άρχιζε, σε ένα στρώμα ανθρώπων υπήρχε η πεποίθηση ότι μόνο δια της αναβάπτισης στην ανανεωτική πηγή της ελληνικής σοφίας ο κόσμος αυτός θα διασώζονταν. Φρούδα ελπίδα για τους Βυζαντινούς, λυτρωτική και αναγεννητική λύση για τους Ιταλούς και τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Το πολιτικό ιδεώδες των ολοκληρωτικών μεταρρυθμίσεων, η νεοπλατωνική πεποίθηση της δυνατότητας επιστροφής στην αρχή του παντός, η οργάνωση μίας ιεραρχίας θεοτήτων κάτω από την απόλυτη εξουσία του Δία, αυτός ο τόσο σοκαριστικός για τον Γεννάδιο-Σχολάριο παγανισμός, έβρισκαν την πρακτική αντιστοιχία τους σε μία λεπτομερή και αναλυτική ηθική αρετών, ενώ με την φαινομενικά συντηρητική αναγωγή στην Ειμαρμένη, στηριζόταν η έντονη, σχεδόν υπεράνθρωπη προσπάθεια αφύπνισης για την απαλλαγή από κάθε θρησκευτική ηττοπαθή μοιρολατρία, που ήθελε το τέλος του Βυζαντινού κόσμου να οφείλεται στις αμαρτίες ενώπιον του Θεού. Με τη θεωρία της Ειμαρμένης, ο αναγεννησιακός λόγιος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων απέφευγε να παγιδευτεί στην πίστη στο αναπόδραστο της μοίρας, αφού οι άνθρωποι ως «μεθόριον» μεταξύ του αισθητού και του νοητού βασιλείου διατηρούσαν την ελπίδα να ανέλθουν στην οντολογική και αξιολογική κλίμακα. Μία άνοδο σε κάθε τομέα χρειαζόταν και ένας ολόκληρος λαός, βυθισμένος στη συναισθηματική προσήλωση στο δόγμα. Ο Πλήθων-Γεμιστός έμελλε να είναι ο πρώτος και ο τελευταίος έλληνας. Ο πρώτος που οραματίστηκε το νεοελληνικό τρόπο ζωής και σκέψης, συνειδητοποιώντας ότι όλοι «έλληνες εσμέν το γένος», και ο τελευταίος, αφού με την κατάρρευση του Βυζαντίου κλείνει μία ολόκληρη ελληνική περίοδος ιστορίας.

Για μία εισαγωγή στη ζωή και το έργο του Γεωργίου Γεμιστού-Πλήθωνα παραπέμπω στο άρθρο μου: Katelis Viglas, “Principles and Characteristics of George Gemistos Plethon’s Philosophy”, PHILOTHEOS, International Journal for Philosophy and Theology, Vol. 9, 2009, 183-190